Dozerler 

Dozerleme; malzemenin sürüklenmesi işlemidir. Bu işlem için kullanılan malzemeye dozer denir. 

1. Görevleri 

Dozerler; arazi temizleme, yol açma, malzeme serme, hendek doldurma, tesviye yapma, zemin gevşetme ve kaya sökme gibi işleri yapan iş makinesi olup yol, baraj inşaatı, orman ve maden işleri gibi amaçlarla kullanılır.

Toprağı iterek kısa mesafede taşıma işleminde de kullanılabilir. 

Dozerler 40-700 HP motor gücünde ve 4-80 ton ağırlıktadır. 

2. Çeşitleri 

Dozerler; palet şekli, güç aktarımı ve bıçak konumuna göre çeşitlere ayrılır. 

• Palet şekline göre dozerler:

Düz ve üçgen paletli olup düz paletli dozerler gevşek zeminde, üçgen paletli dozerler derin çukurlu arazide iş yapma verimleri yüksektir. 

• Güç aktarım şekline göre:

Lastik tekerlekli ve paletli makineler olarak ikiye ayrılır. 

• Bıçak konumuna göre:

Buldozer, angıldozer ve tiltdozer olarak üçe ayrılır. 

Resim 1: Düz Paletli Dozer

Resim 2: Üçgen paletli dozer 

• Paletli dozerler:

Manevra hızları düşüktür ama özellikle dar alanlarda manevra kabiliyeti daha yüksektir.Makinenin yapısal özelliğinden dolayı nokta dönüşü bile yapabilmektedir.Dengeli yapısından dolayı makine her türlü çalışma zemininde rahatlıkla çalışabilmektedir. 

• Lastik tekerlekli dozerler (puşer):

Paletli dozerlere göre manevra kabiliyetinin yüksek ve süratli olmaları, kendi imkanları ile bir işten diğer bir işe gidebildiklerinden dolayı genelde serme ve itme işlerinde kullanılmaktadır. 

Resim 3: Lastik Tekerlekli Dozer (Pusher) 

2.1. Buldozer 

Makine önüne düz bıçak takılmış olup malzemenin sürüklenerek nakledilmesinde kullanılır.

Buldozerlerde bıçak makine boy eksenine dik olarak yerleştirilmiştir. Bıçak sadece aşağı yukarı aynı açıda indirilir kaldırılabilir. Bıçak belirli miktarda toprağa batma işlemi de yapabilir. 

Buldozerlerde bıçak öne veya arkaya doğru yatırılarak çalışma sahasında kazı, serme ve tesviye işlemlerini rahatlıkla yapabilir. 

Bıçak gövdeye mümkün olduğu kadar yakın bağlanmış olup sert zeminlerin kazılmasında, kayaların ve ağaç köklerinin sökülmesinde kullanılır. 

Resim 4: Buldozer 

2.2. Tiltdozer 

Tiltdozerlerde bıçak makine boy eksenine dik olarak yerleştirilmiş olup yataya dik olarak inip kalkabildiği gibi aynı zamanda bıçağın bir ucu diğer ucuna göre yatayla belirli bir açıda hareket ettirilebilmektedir. Aşağı yukarı aynı açıda indirilir, kaldırılabilir. Bıçak belirli miktarda toprağa batma işlemi de yapabilir. 

Tiltdozerlerde bıçak öne veya arkaya doğru yatırılarak çalışma sahasında kazı, serme ve tesviye işlemlerini rahatlıkla yapabilir. 

Bıçağın sağa veya sola yatırılması şev kesme, hendek açma ve yamaç kazılarında da kullanılabilir. 

Buldozerlerin yaptığı işlerin hepsini yapabilir bir yapıya sahiptir. 

Resim 5: Tiltdozer 

2.3. Angıldozer 

Bıçak makine boy eksenine dik olarak yerleştirilmiş olup makine ekseninde sağa veya sola belirli bir açıda hareket edebilmektedir. Bu hareket miktarı çoğunlukla mekanik olarak ayarlanmaktadır ama bazı makinelerde hidrolik yardımı ile de ayarlanmaktadır. 

Makine önüne açılı bıçak takılmış olması, malzemenin sağa sola serilmesi işleminin rahatlıkla yapılmasını sağlar. 

Angıldozerlerde buldozer ve tıltdozer ile yapılan işlemlerin tümü yapılabilir. 

Dozer bıçağı b hamut üzerindeki bağlantısı, ayar noktalarında ileri geri hareket ettirilmek suretiyle sağa sola açı verilir. 

Resim 6: Angıldozer

3. Makine Fonksiyonları 

Dozerler palet, bıçak, riper, motor, aktarma organları, operatör kabini ve kumanda şekli bakımından çeşitli farklılıklar göstermesine rağmen ana yapıları aynıdır. 

Dozerlerin yaptıkları işler, basitçe şöyle sıralanabilir: 

• Kazı işlemleri, 
   
• Hendek açma, 
   
• İri kayaların sökülmesi, 
   
• Doldurma zeminlerin gevşetilmesi, 
   
• Kaba tesviye işlemleri, 
   
• Rampalı yerlerde iterek yükleme yapılması, 
   
• Skreyperin itilmesi veya çekilmesi, 
   
• Ağaçların sökülmesinde vb. 

4. Verimli Kullanma Yöntemleri 

Operatör önce dozeri ve dozerin kabiliyetini iyi bilmelidir. Yeni veya deneyimsiz bir operatörün en yaygın hatası bıçağı ilk indirdiğinde çok derin kesmeye başlamasıdır. Bıçak yere yavaşça indirilmeli ve unutulmamalıdır ki kesme işlemi başladıktan sonra tam dolu bir bıçakla işin yapılması daha kolaydır. 

• Dozerleme işleminde arazi yumuşak ise bıçağı düz ve dik konuma getirin, bıçak kenarında yığılan malzemenin her iki tarafta eşit olmasına dikkat edilmelidir. 
   
• Zemin sert ve kayalık ise bıçağı yatık durumda ve tilt konuma getirilir, aşırı sert ve kayalık zemini riperleyerek gevşetilir. Eğimli arazide dozerleme, makine ağırlığından faydalanmak için yokuş aşağı yapılmalıdır. 
   
• Dozerlemede malzeme itme mesafesi 50-100 metre mesafeden fazla yapılmamalıdır. Aksi hâlde aktarma organları ve yürüyüş takımları zarar görür. 
   
• Palet ayarları çalışma zeminine göre yapılmalıdır. 
   
• Sert ve donmuş bir zeminde bıçak tilt yapılmalıdır. 
   
• Tek taraflı yapılan dozerlemede bıçak angıl duruma getirilmelidir. 
   
• Arazinin çalı ve küçük ağaçlardan temizlenmesinde bir geçişte ve bıçağın yerin az altından kesmesiyle yapılır. Ağaçları kaldırma ve itme durumunda bıçağı hafifçe yerden kaldırılır. Ağacın devrileceği yönün ters tarafından bir rampa yapılmalıdır. Ağaçların kök ucundan boylamasına daha kolay itildiğini unutmamalıyız. 
   
• Dozer eğimli arazide yana kaymaya başlarsa dozeri yokuş aşağı çevirin, dik yamaçlarda motor hızı yükseltilmemelidir. Yumuşak zeminde malzeme iterken bıçak ani olarak kaldırılmamalıdır. Aksi hâlde dozerin ön istikamet teker tarafı zemine batar. 

4.1. Riperle Çalışma

Riperlemede kazma açısı, derinlik, hız ve yön zemine göre ayarlanmalıdır. İlk geçiş derin olmamalıdır. Riperlemede düşük vites kullanılmalı, hız artırmak yerine daha derin çalışma daha verimlidir. Riperleme yokuş aşağı yapılmalıdır. Riperin çok derin dalması dozer ağırlığının cer dişlilerinin üzerine binmesine neden olur. 

Riperle yere uygulanan basıncın fazla olması dozer ağırlığının istikamet tekeri üzerine binmesine sebep olur. 

Resim7:Riper

 

EMNİYET VE KULLANMA TEKNİKLERİ

Dozer operatörünün dozerle yapacağı kullanma tekniklerinden örnekler verilmiştir. Dozerler çeşitli marka ve modelde imal edildiğinden kumanda şekli, bakımı ve ayarları farklılık gösterebilir. Bu nedenle, kullanılacak dozerin bakımlı ve ayarlı olması, çalışma emniyetinin sağlanması, can ve mal güvenliği yönünden önemlidir. Emniyetli ve verimli çalışma için bol pratik yapılması şarttır.

İş makinelerinde emniyet

İş kazaları can ve mal kaybına neden olmaktadır. Bu kayıplarda en büyük rolü emniyet kurallarına uymamak ve tedbirsizlik oluşturmaktadır. Kazaların önlenmesi, kazaya yol açabilecek tehlikelerin önceden görülmesiyle sağlanır.

En emniyetli makine bile, o makineye ait bilgi ve kullanmayı gerektirir.

Makineyi kullanan kişi EMNİYET için esas anahtardır.

Aşağıda verilen bilgiler genel olup, her makinenin kendi el kitabında belirtilen emniyet kurallarına uymak, kendi can güvenliğiniz, çevrenizdekilerin can güvenliği ve makinenin mal güvenliği yönünden önemlidir.

Makine üzerindeki UYARI VE İKAZ işaretlerini anlayıp uygulayın.

CAUTION  (DİKKAT) Can kaybına sebep olabilecek yerlerde kullanılır.

 

IMPORTANT (ÖNEMLİ) veya WARNING (İKAZ)

Makineye zarar verecek yerlerde kullanılır.

Aşağıdaki kurallara uyun.

·      İşe uygun kıyafet ve koruyucular kullanın.

·      Kullanacağınız makineyi iyi tanıyın.

·      Çalışma alanını tanıyın.

·      Acil durumlar için (yangın) hazırlıklı olun.

·      Kullandığınız makineyi temiz tutun.

·      Yakıt ikmalinde ateşle yaklaşmayın.

·      Kapalı yerlerde makineyi uzun süre çalıştırmayın.

·      Çalışmaya başlamadan önce etrafınızdakileri uyarın.

·      Makine çalışırken makineyi terk etmeyin.

·      Park durumunda park emniyetini uygulayın.

·      Arızalı makineye ikaz etiketi asarak başkalarını da uyarın.

Dozerin emniyetli kullanılması için aşağıdaki kurallara uyun.

·         Zemine göre hızı ayarlayın.

·         Vitesi boşa almayın. Her zaman kavramaların temas halinde olmasını sağlayın.

·         Dozere derin izler yaptırmayın.

·         Bataklık zeminde çalışırken yükü azaltın, bıçağı kaldırarak paletlerin patinaj yapmasına engel olun.

Çalışma alanınızın düz şekilde olmasını sağlayın. Bu, kolay manevra sağladığı gibi operatörün yorulmamasını sağlar.

DOZER ARIZALARI VE GİDERİLMESİ

Dozerler yapı özellikleri yönünden çeşitli olup, meydana gelebilecek arızalar da farklılıklar göstermektedir. Herhangi bir arıza durumunda gerekli bakım ve kontrolleri yapmadan önce emniyet kurallarına uyun.

Unutmayın! Daima en kolay işlemleri yapın.

 

Operatör için arızacılık

İş makineleri yapı ve özellikleri yönünden çok çeşitli olup, makinelerde meydana gelebilecek arızalar da farklılıklar göstermektedir.

Bu bölümde operatör tarafından yapılabilecek arıza ve çözümleri verilmiştir.

Bir arızayı tespit etmenin yolu, arızayı meydana getiren sebebi bulup gerekli bakım ve kontrolleri yapmaktır. Herhangi bir arıza durumunda gerekli bakım ve kontrolleri yapmadan önce emniyet kurallarına uyun.

Harekete geçmeden önce kendi kendinize şu soruları sorun :

·      Arıza olmadan önce uyarıcı belirtiler nelerdir?

·      Arıza olmadan önce ne gibi bir bakım-onarım yapıldı?

·      Daha önce buna benzer bir arıza oldu mu?

·      Kontrollerin yapılması için makinenin çalıştırılmasında herhangi bir sakınca var mı?

Unutmayın! Daima önce en kolay işlemleri yapın.

Motor egzoz gazı, motorun çalışması ve durumu hakkında fikir veren en iyi göstergedir.

Aşırı duman : Hava-yakıt dengesizliğini ya da bu sistemdeki tıkanıklıkları veya mekanik parçaların hasarlı olduğunu belirtir.

Güç kaybı : Gevşek gaz kolu kumanda bağlantıları ya da kirli yakıt filtresi olabilir.

Bu basit kurallara uyarsanız, hem zamandan hem de lüzumsuz zahmetlerden kurtulursunuz.

Operatör eğitimi

İyi yetişmiş bir operatör, makineyi kapasitesinde kullanan ve sürekli makineyi dinleyip arıza ve belirtilerini zamanında fark ederek arıza öncesi makineye bakım yapılmasını sağlayan kişidir. 

MOTOR ARIZALARI

 

ARIZA		SEBEBİ		GİDERİLMESİ
Motor çalışmıyor.		Akü ve bağlantıları gevşek, Yakıt seviyesi düşük, Gaz kolu stop durumunda, Yakıt sisteminde hava var,		Kontrol edin. Yakıtı tamamlayın. Bağlantıları kontrol edin. Yakıt sisteminin havasını alın. Su ve tortu tahliyesi  yapın.
Motor zor çalışıyor veya tekliyor.		Yakıt sisteminde hava var. Yakıtta su var,		Sistemin havasını alın. Su ve tortu tahliyesi yapın.
Motorda aşırı hararet		Su seviyesi düşük, Kayış gevşek, Radyatör kirli, Motor yağ seviyesi düşük, Egzozda tıkanıklık, Hatalı kullanma,		Su seviyesini tamamlayın. Ayarlayın. Temizleyin. Tamamlayın. Kontrol edin. Makineyi aşırı yüklemeyin.
Motorda güç düşük		Gaz kolu ve bağlantısı gevşek, Hava filtresi kirli, Yakıt filtresi kirli, Hortum ve bağlantılarda kaçak,		Kontrol edin.   Temizleyin-Değiştirin. Değiştirin.   Kontrol edin.
Motor yağ basıncı düşük		Yağ seviyesi düşük, Yağda yakıt karışımı, Motor harareti yüksek, Makinenin çalışma eğimi fazla,		Seviyeyi tamamlayın. Kontrol edin. Kontrol edin.   Çalışma eğimini geçmeyin.
Egzozda aşırı duman		Hava filtresi kirli, Yakıt filtresi kirli, Hatalı kullanma,		Temizleyin-Değiştirin. Değiştirin. Aşırı yüklü kullanmayın.

GÜÇ AKTARMA ORGANLARI ARIZALARI

Aktarma organları arızaları genelde, düşük yağ seviyesi ve bağlantıların gevşek olmasından meydana gelmektedir. Gevşek bağlantılar sisteme emiş hattından hava girmesine ve yağ sızmasına sebep olur.

 

ARIZA		SEBEBİ		GİDERİLMESİ
Makine vitese geçmiyor.		Şanzıman yağ seviyesi düşük. Vites bağlantıları ayarsız. Şanzımanda mekanik arıza var.		Seviyeyi kontrol edin. Kontrol edin, ayarlayın. İlgiliye haber verin.
Makine vitese takıldığı halde yürümüyor.		Motor devri düşük. Vites kolu bağlantısı ayarsız. Şanzıman yağ seviyesi düşük. Şanzıman filtresi kirli.		İlgiliye haber verin. Kontrol edin ve ayarlayın. Kontrol edin ve tamamlayın. Temizleyin-Değiştirin.
Makine ileri-geri viteste yürümüyor.		Şanzıman yağ seviyesi düşük. Şanzıman filtresi kirli. Elektrik devresinde gevşeklik var. Şanzımanda mekanik arıza var.		Kontrol edin ve tamamlayın. Temizleyin.   Bağlantıları kontrol edin. İlgiliye haber verin.
Şanzımanda hararet var.		Şanzıman yağ seviyesi düşük-yüksek. Yağ soğutucusu kirli. Manyetik filtre kirli. Şanzıman havalandırması tıkalı. Hatalı kullanma.		Kontrol edin.   Temizleyin. Temizleyin.   Temizleyin. Uygun viteste kullanın.
Makine yürürken motor bayılıyor.		Park freninde tutukluk var. Fren ayarları sıkı. Ön ve arka diferansiyelde sıkışma var. Motor arızalı.		Kontrol edin. Kontrol edin.   Kontrol edin. Kontrol edin.
Makine yüke girmiyor.		Şanzıman yağ seviyesi düşük. Yağ basıncı düşük. Tork bağlantılarında yağ kaçağı var. Tork ve şanzıman arızası var. Motor arızası var.		Tamamlayın. Kontrol edin. Kontrol edin.   İlgiliye haber verin. Kontrol edin.
Torkkonverterde aşırı hararet var.		Hatalı vites seçimi, Hatalı kullanma, Yağ seviyesi düşük veya yüksek, Soğutucu hattında tıkanma var.		Vites küçültün.     Yükü azaltın. Kontrol edin. Kontrol edin, temizleyin.

HİDROLİK SİSTEM ARIZALARI

 

ARIZA		SEBEBİ		GİDERİLMESİ
Hidrolik sistemde aşırı hararet var.		Hidrolik yağ seviyesi düşük-yüksek. Hidrolik sistemde hava var. Hidrolik filtre tıkalı. Soğutucu tıkalı. Hidrolik iç kaçak var.		Tamamlayın.   Emiş hattını kontrol edin. Değiştirin. Temizleyin. Kontrol edin.
Hidrolik sistemde aşırı ses var.		Hidrolik yağ seviyesi düşük-yüksek. Hidrolik sistemde hava var. Hortum ve bağlantılarda yıpranma var. Hidrolik filtre tıkalı.		Tamamlayın.   Emiş hattını kontrol edin. Kontrol edin.   Temizleyin-Değiştirin.
Hidrolik yağ köpürüyor.		Hidrolik yağ seviyesi düşük-yüksek. Hidrolik sistemde hava var. Yağ uygun değil. Havalandırma tıkalı.		Tamamlayın.   Emiş hattını kontrol edin. Kontrol edin. Temizleyin.
Hidrolik sistemde aşırı titreme var.		Sistemde hava var. Emiş hattı tıkalı. Mekanik bağlantılarda sıkışma var.		Emiş hattını kontrol edin. Emiş süzgecini temizleyin. Kontrol edin.
Hidrolik sistem çalışmıyor.		Yağ seviyesi çok düşük. Pompa emişi tıkalı.		Kontrol edin. Tamamlayın. Emiş süzgecini temizleyin.
Bıçak ve riper kalkmıyor.		Yağ seviyesi düşük. Hidrolik filtre tıkalı. Dış ve iç kaçaklar var. Emiş tıkalı veya sistem hava alıyor.		Kontrol edin. Değiştirin. Kontrol edin. Süzgeci temizleyin, bağlantıları kontrol edin.
Bıçak kendi kendine iniyor.		Kumanda kolları ayarsız. Hortum ve bağlantılarda kaçak var. Silindirlerde iç kaçak,		Kontrol edin.   Kontrol edin. Kontrol edin.

DOZERİN NAKLİ

Dozerin naklinde imalatçısının tavsiyelerine mutlaka uyulmalıdır.

Dozerin bindirilmesi ve indirilmesi işleminde gerekli emniyet tedbirleri alınmalıdır.

·         Dozer naklinde bıçağı sökerek ayrı bir araçla nakledin.

·         Bıçaklı nakledilecekse, bıçak kumanda levyesini, bıçak silindirleri üzerindeki basıncı yok etmek için yüzme konumuna alın.

·         Dozeri treylere bindirmeden önce treyleri hareket etmemesi için takozlayın.

·         Rampalar uygun mukavemette, düşük açılı ve uygun yükseklikte olmalıdır.

·         Dozer naklinde tüm emniyet tedbirlerini uygulayın.

·         Park frenini uygulayın, paletleri takozlayın ve dozeri treylere bağlayın.

·         Uzun yol nakillerinde motorun egzoz çıkışını kapatın.

·         Yol güzergahı üzerindeki yükseklikleri göz önüne alın.